Trà đạo Nhật Bản là gì? Tìm hiểu về nghi thức và ý nghĩa

Trà đạo Nhật Bản, hay còn gọi là Chanoyu, là một nét văn hóa đặc trưng của xứ sở hoa anh đào. Không chỉ đơn thuần là thưởng thức trà, trà đạo còn là một nghi thức tinh tế, mang đậm triết lý sống và tinh thần của người Nhật. Bài viết này Gốm Thành Tâm sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về trà đạo Nhật Bản, từ nguồn gốc, ý nghĩa đến các nghi thức và dụng cụ sử dụng.

Giới thiệu về văn hóa trà đạo Nhật Bản

Trà đạo Nhật Bản hay còn gọi là Chanoyu hoặc Sadō, là một nét văn hóa truyền thống độc đáo và tinh tế, xoay quanh việc pha chế và thưởng thức trà xanh matcha trong một không gian yên tĩnh và trang trọng. Không chỉ đơn thuần là uống trà, trà đạo còn là một nghi thức mang đậm tính nghệ thuật, thể hiện sự hòa hợp giữa con người, thiên nhiên và trà cụ.

Văn hóa trà đạo Nhật Bản bắt nguồn từ Trung Quốc, nhưng đã phát triển thành một nét văn hóa riêng biệt dưới ảnh hưởng của Thiền tông. Trong trà đạo, người ta không chỉ chú trọng đến hương vị của trà mà còn đến cả quá trình pha trà, cách bài trí không gian, trà cụ và tinh thần thưởng trà. Mỗi động tác, mỗi chi tiết đều được thực hiện một cách tỉ mỉ, chậm rãi và đầy ý nghĩa, mang đến sự thư thái và tĩnh lặng cho tâm hồn.

Bốn nguyên tắc cơ bản của trà đạo là Hòa (sự hài hòa), Kính (sự tôn trọng), Thanh (sự thanh tịnh) và Tịch (sự tĩnh lặng). Những nguyên tắc này thể hiện triết lý sống sâu sắc của người Nhật, hướng đến sự cân bằng, tôn trọng lẫn nhau và tìm kiếm sự bình yên trong tâm hồn.

Trà đạo Nhật Bản không chỉ là một nét đẹp văn hóa mà còn là một cách để rèn luyện tính cách, trau dồi tâm hồn và kết nối con người với nhau. Trong không gian trà đạo yên tĩnh, mọi người có thể tạm quên đi những lo toan của cuộc sống, tận hưởng những giây phút thư giãn và tìm về sự bình yên trong tâm hồn.

Các trường phái trà đạo Nhật

Nghệ thuật trà đạo Nhật Bản không chỉ là một nghi thức thưởng trà đơn thuần mà còn là một nghệ thuật tinh tế với nhiều trường phái khác nhau, mỗi trường phái mang những đặc trưng và phong cách riêng. Dưới đây là một số trường phái trà đạo nổi bật tại Nhật Bản:

Trường phái Urasenke:

Đây là trường phái trà đạo lớn nhất và phổ biến nhất tại Nhật Bản, được thành lập bởi Sen no Rikyū, người được coi là “cha đẻ của trà đạo”. Urasenke chú trọng đến sự đơn giản, tự nhiên và tinh tế trong từng chi tiết của buổi trà. Phong cách pha trà của Urasenke thường nhẹ nhàng, uyển chuyển, tạo cảm giác thư thái và yên bình cho người thưởng thức.

Trường phái Omotesenke:

Trường phái này cũng được thành lập bởi hậu duệ của Sen no Rikyū và có nhiều điểm tương đồng với Urasenke. Tuy nhiên, Omotesenke có xu hướng bảo thủ hơn, chú trọng vào việc bảo tồn các nghi thức và truyền thống cổ xưa của trà đạo. Phong cách pha trà của Omotesenke thường trang trọng và nghi lễ hơn so với Urasenke.

Trường phái Mushanokōjisenke:

Đây là trường phái nhỏ nhất trong ba trường phái chính của trà đạo Nhật Bản. Mushanokōjisenke chú trọng đến sự tinh giản và tiết kiệm, loại bỏ những chi tiết rườm rà và tập trung vào bản chất của trà đạo. Phong cách pha trà của Mushanokōjisenke thường đơn giản, mộc mạc và gần gũi với thiên nhiên. 

Ngoài ba trường phái chính trên, còn có nhiều trường phái trà đạo khác tại Nhật Bản, mỗi trường phái đều có những đặc trưng và phong cách riêng, góp phần làm phong phú thêm nghệ thuật trà đạo Nhật Bản.

Việc lựa chọn trường phái trà đạo nào để theo học phụ thuộc vào sở thích và quan điểm của mỗi người. Tuy nhiên, dù theo trường phái nào, trà đạo vẫn luôn là một hành trình khám phá bản thân, tìm về sự bình yên và kết nối với những giá trị truyền thống.

Tinh thần và triết lý trà đạo

Tinh thần và triết lý trà đạo Nhật Bản xoay quanh bốn nguyên tắc cơ bản: Hòa – Kính – Thanh – Tịch, cùng với tinh thần “Ichigo Ichie” và tôn trọng tính “Wabi-sabi”.

• Hòa (和, Wa): Sự hài hòa, cân bằng giữa con người, thiên nhiên và trà cụ. Mọi thứ trong buổi trà đạo đều được sắp xếp một cách hài hòa, từ không gian, trà cụ đến cách pha trà và thưởng trà.
• Kính (敬, Kei): Sự tôn trọng, kính trọng đối với chủ nhà, khách mời và trà. Chủ nhà thể hiện sự hiếu khách và chu đáo, khách mời thể hiện sự biết ơn và trân trọng.
• Thanh (清, Sei): Sự thanh tịnh, trong sạch về cả không gian, trà cụ và tâm hồn. Phòng trà được dọn dẹp sạch sẽ, trà cụ được lau chùi cẩn thận, và tâm hồn người tham gia cũng được thanh lọc, gột rửa.
• Tịch (寂, Jaku): Sự tĩnh lặng, an yên trong tâm hồn, đạt đến sự giác ngộ. Trong không gian yên tĩnh của trà thất, người ta có thể tạm quên đi những lo toan của cuộc sống, tìm về sự bình yên và tĩnh tại trong tâm hồn.

Ngoài ra, trà đạo Nhật Bản còn đề cao:

• Ichigo Ichie (一期一会): Tinh thần trân trọng từng khoảnh khắc, mỗi buổi trà là duy nhất và không thể lặp lại. Điều này khuyến khích mọi người sống trọn vẹn trong hiện tại và trân trọng từng giây phút bên nhau.
• Wabi-sabi (侘寂): Tìm kiếm vẻ đẹp trong sự không hoàn hảo, giản dị và mộc mạc. Trà đạo không hướng đến sự hoàn hảo tuyệt đối mà đề cao vẻ đẹp tự nhiên, không cầu kỳ, thể hiện sự chấp nhận và trân trọng những điều không hoàn hảo trong cuộc sống.

Các dụng cụ trong trà đạo nhật

Văn hóa trà đạo Nhật Bản là một nghi lễ tinh tế và phức tạp, đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng về cả không gian, trà cụ và tinh thần. Dưới đây là một số dụng cụ quan trọng thường được sử dụng trong trà đạo Nhật Bản:

Dụng cụ pha trà:

• Chawan: Chén trà, thường làm bằng gốm sứ, có nhiều kiểu dáng và kích thước khác nhau, từ chén nông, rộng đến chén sâu, hẹp.
• Chashaku: Muỗng tre dùng để múc trà từ hộp trà vào chén.
• Chasen: Đồ đánh trà làm từ tre, dùng để đánh tan bột trà matcha với nước nóng, tạo thành lớp bọt mịn màng trên bề mặt trà.
• Natsume: Hộp nhỏ làm từ gỗ sơn mài, dùng để đựng bột trà matcha.
• Chaki: Hộp đựng trà lớn hơn Natsume, thường làm từ gốm sứ, dùng để đựng các loại trà khác như sencha, gyokuro…
• Mizusashi: Bình đựng nước lạnh, thường làm bằng gốm sứ, dùng để chứa nước lạnh pha trà.
• Hishaku: Gáo tre dùng để múc nước nóng từ ấm đun nước vào chén trà.
• Kensui: Chậu nước thải, thường làm bằng gốm sứ hoặc kim loại, dùng để đựng nước trà đã qua sử dụng và nước rửa trà cụ.
• Furo: Lò đun nước di động, thường làm bằng gốm hoặc kim loại, dùng trong mùa hè.
• Kama: Ấm đun nước bằng sắt, thường dùng trong mùa đông.

Dụng cụ phụ trợ:

• Fukusa: Khăn lụa dùng để lau chùi trà cụ.
• Chakin: Khăn vải lanh dùng để lau chén trà.
• Futaoki: Giá đỡ nắp ấm và chashaku.

Ngoài ra, còn có nhiều dụng cụ khác tùy thuộc vào trường phái trà đạo và loại trà được sử dụng.

Quy trình pha trà và thưởng trà

Dưới đây là quy trình pha trà và thưởng trà trong trà đạo Nhật Bản, bao gồm các bước chính và một số lưu ý quan trọng:

Chuẩn bị:

• Không gian: Phòng trà (chashitsu) được dọn dẹp sạch sẽ, trang trí đơn giản, tinh tế với hoa tươi, tranh thủy mặc, tạo không khí yên tĩnh và thanh tịnh.
• Trà cụ: Ấm đun nước (kama hoặc furo), chén trà (chawan), đồ đánh trà (chasen), muỗng tre (chashaku), bình đựng nước lạnh (mizusashi), khăn lau (chakin, fukusa), và các dụng cụ khác được sắp xếp gọn gàng, sạch sẽ.
• Trà: Thường sử dụng trà xanh matcha, loại trà được nghiền mịn thành bột.
• Bánh ngọt: Thường được phục vụ trước khi uống trà để làm dịu vị giác và tăng thêm hương vị trà.

Pha trà:

• Đun nước: Nước được đun trong ấm kama hoặc furo đến nhiệt độ thích hợp, tùy thuộc vào loại trà và mùa.
• Rửa trà cụ: Trà cụ được tráng qua nước nóng để làm sạch và làm ấm.
• Cho trà vào chén: Dùng chashaku múc một lượng bột trà matcha vừa đủ vào chén trà.
• Rót nước nóng: Dùng hishaku múc nước nóng từ ấm vào chén trà.
• Đánh trà: Dùng chasen đánh tan bột trà với nước nóng, tạo thành lớp bọt mịn màng trên bề mặt trà.

Thưởng trà:

• Chén chủ: Chủ nhân rót trà vào chén chủ và mời khách quan trọng nhất.
• Xoay chén: Khách nhận chén, xoay chén ba lần theo chiều kim đồng hồ để tránh uống từ phía trước chén.
• Nhấp trà: Khách nhấp một ngụm trà, thưởng thức hương vị và khen ngợi chủ nhà.
• Truyền chén: Chén trà được truyền tay cho các khách khác theo thứ tự, mỗi người lặp lại các bước xoay chén, nhấp trà và khen ngợi.
• Quan sát chén trà: Sau khi uống hết trà, khách quan sát chén trà để đánh giá vẻ đẹp của chén và kỹ thuật pha trà của chủ nhà.
• Lau chén: Khách dùng khăn chakin lau sạch chén trước khi trả lại cho chủ nhà.

Vai trò của nghệ thuật trà đạo Nhật Bản

Nghệ thuật trà đạo Nhật Bản đóng một vai trò quan trọng trong văn hóa và đời sống tinh thần của người dân xứ sở hoa anh đào. Nó không chỉ đơn thuần là một nghi thức thưởng trà mà còn mang nhiều ý nghĩa sâu sắc:

Rèn luyện tâm hồn và tính cách

Trà đạo đề cao sự tĩnh lặng, tập trung và kiên nhẫn, giúp người tham gia rèn luyện tâm tính, gạt bỏ những lo toan thường nhật để tìm về sự bình yên nội tâm. Các nghi thức trong trà đạo đòi hỏi sự tỉ mỉ, chính xác và tôn trọng, góp phần nuôi dưỡng tính cách cẩn thận, khiêm nhường và biết ơn.

Kết nối con người và thiên nhiên:

Không gian trà đạo thường được thiết kế đơn giản, gần gũi với thiên nhiên, tạo sự hòa hợp giữa con người và môi trường xung quanh. Trà đạo khuyến khích sự quan sát và cảm nhận vẻ đẹp của thiên nhiên qua từng mùa, từng chi tiết nhỏ, giúp con người thêm yêu và trân trọng thiên nhiên.

Thúc đẩy giao tiếp và chia sẻ

Trà đạo là dịp để mọi người gặp gỡ, trò chuyện và chia sẻ trong không gian ấm cúng và thân mật. Qua chén trà, mọi người có thể hiểu nhau hơn, xây dựng mối quan hệ tốt đẹp và gắn kết cộng đồng.

Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống

Trà đạo là một phần không thể thiếu trong di sản văn hóa Nhật Bản, lưu giữ những giá trị tinh thần và triết lý sống của người xưa. Việc thực hành và truyền dạy trà đạo giúp bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống này cho các thế hệ mai sau.

Mang lại lợi ích cho sức khỏe

Trà xanh matcha chứa nhiều chất chống oxy hóa và các dưỡng chất có lợi cho sức khỏe. Việc thưởng trà trong không gian yên tĩnh giúp giảm căng thẳng, thư giãn tinh thần và cải thiện sức khỏe tổng thể.

Trà đạo Nhật Bản không chỉ là một nét đẹp văn hóa mà còn là một cách để rèn luyện tâm hồn, tìm về sự bình yên và kết nối với những giá trị truyền thống. Nếu có cơ hội, bạn hãy thử trải nghiệm một buổi trà đạo để cảm nhận sự tinh tế và sâu sắc của nghệ thuật này.